Το ντοκιμαντέρ Η Τέχνη της Μνήμης αποτελεί μια συγκινητική και βαθιά ανθρώπινη κινηματογραφική διαδρομή, που συνδέει την τέχνη με τη συλλογική μνήμη και τη συμφιλίωση με το τραύμα. Μέσα από την εικαστική δημιουργία της Άρτεμις Αλκαλάη, η ταινία φωτίζει το αποτύπωμα του Ολοκαυτώματος και τον τρόπο που η τέχνη μπορεί να λειτουργήσει ως γέφυρα κατανόησης για τις νέες γενιές. Σε αυτή τη συνέντευξη, η σκηνοθέτρια Αννέτα Παπαθανασίου μιλά για την αφετηρία της ιδέας, τις προκλήσεις της κινηματογραφικής αποτύπωσης των έργων της Αλκαλάη και το διαχρονικό μήνυμα της ταινίας: την ανάγκη να θυμόμαστε, να κατανοούμε και, πάνω απ’ όλα, να αγαπάμε.

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΣΚΟΝΔΡΑΝΗ

Ποιο ήταν το αρχικό ερέθισμα για να δημιουργήσετε αυτό το ντοκιμαντέρ; Πώς προέκυψε η συνεργασία σας με την Άρτεμις Αλκαλάη;

Με την Άρτεμη Αλκαλάη ήμασταν φίλες και γνώριμες από την εποχή του σχολείου. ΄Ήμασταν συμμαθήτριες αλλά γνωριζόμασταν και οικογενειακά. Ήξερα τη δουλειά της και είχα πάει σε εκθέσεις της. Την παρακολουθούσα και θαύμαζα τη τρόπο που διαχειριζόταν τα υλικά και την ιστορία που είχαν τα έργα της που ήταν φανερή όταν την παρακολουθούσες.
Όμως δεν είχα σκεφτεί ποτέ να συνεργαστούμε, η αλήθεια είναι ότι το σκέφτηκε και μας ένωσε ο παραγωγός της ταινίας Μίκης Μοδιάνο. Χάρηκα πολύ για την ιδέα, να γίνει μια ταινία που να εστιάζει στο έργο της Άρτεμις, αν και μου φάνηκε αρκετά δύσκολο στην αρχή γιατί δεν είχα ξανασχοληθεί με τα εικαστικά ή με το Ολοκαύτωμα. Όμως με ενδιέφερε να μπω στον κόσμο που δημιούργησε η Αλκαλάη, να τον γνωρίσω πιο ουσιαστικά και να συνδεθώ με την Ιστορία που την παρουσίαζε με τόσο ευαίσθητο και εντυπωσιακό τρόπο.

Το ντοκιμαντέρ εστιάζει στη μνήμη, το τραύμα και τη συμφιλίωση μέσω της τέχνης. Πώς προσεγγίσατε σκηνοθετικά αυτά τα βαθιά και προσωπικά θέματα;

Στις ταινίες που σκηνοθετώ εισχωρώ σαν παιδί, ρωτώ και θέλω να μάθω και ακούω και βλέπω σαν να είναι όλα καινούρια για μένα. Είναι κάθε φορά ένας καινούριος κόσμος που με καλεί να τον εξερευνήσω. Με τον ίδιο τρόπο με ενδιαφέρει να παρακολουθήσει και ο θεατής την ταινία. Να γνωρίσει την εικαστικό και την τέχνη της αλλά και την Ιστορία που διαπραγματεύεται με έναν απλό και άμεσο τρόπο. Και να κατανοήσει τον λόγο που η Άρτεμις συνδιαλέγεται και συμφιλιώνεται με το προσωπικό της τραύμα αλλά και το συλλογικό τραύμα του Ολοκαυτώματος. Να γνωρίσει με τον τρόπο της Άρτεμις, που έχει προσωπικά βιώματα και μας κάνει κοινωνούς, να γνωρίσει τους επιζώντες από το στρατόπεδα συγκέντρωσης. Να συγκινηθεί και να μάθει όχι μόνο τα γεγονότα, τι συνέβη τότε, αλλά να ακούσει τους ίδιους τους ανθρώπους που τα έζησαν να τραγουδάνε να μιλάνε για αγάπη, να θυμούνται… Η Αλκαλάη φτιάχνει μικρά σπίτια από διάφορα υλικά, τα τοποθετεί δίπλα στους επιζώντες και δημιουργεί με ευαισθησία μια ατμόσφαιρα εμπιστοσύνης και ζεστασιάς. Έτσι η μνήμη διατηρείται, αλλά μέσα από την Τέχνη έρχεται και η συμφιλίωση με το τραύμα.

Το Ολοκαύτωμα παραμένει ένα δύσκολο, αλλά αναγκαίο, θέμα συζήτησης. Πιστεύετε ότι η τέχνη μπορεί να λειτουργήσει ως γέφυρα κατανόησης για τις νέες γενιές;

Ναι σίγουρα το πιστεύω. Στην ταινία η Τέχνη της Μνήμης έχουμε δύο ήδη τέχνης που θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ως γέφυρα κατανόησης αυτής της τραγικής και μαύρης ιστορίας. Ο κινηματογράφος και η εικαστική διαδρομή της Άρτεμις Αλκαλάη. Με τις προβολές στον κινηματογράφο και στην τηλεόραση και με τις συζητήσεις που θέλουμε να οργανώσουμε πιστεύουμε ότι θα μπορέσει κάποιος να μπει λίγο πιο βαθειά και όχι μόνο επιστημονικά αλλά συναισθηματικά στην ιστορία και να τοποθετήσει μέσα του με μεγαλύτερη κατανόηση το τι συνέβη. Και τι δεν πρέπει να ξανασυμβεί. Τη μνήμη πρέπει και οφείλουμε να την διατηρούμε.

Η εικαστική τέχνη παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο στην ταινία. Πώς μεταφέρατε κινηματογραφικά τις υφές, τα χρώματα και τις συναισθηματικές αποχρώσεις των έργων της Αλκαλάη;

Με την βοήθεια του εξαιρετικού διευθυντή φωτογραφίας Δημήτρη Κατσαϊτη η κινηματογραφική λήψη έγινε με διάφορους τρόπους πότε με κάμερα στο χέρι, πότε με τριπόδι και travelling αλλά και χρησιμοποιήθηκαν ιδιαίτεροι φακοί και φωτισμοί για να αναδειχθούν τα έργα. Πολύ συχνά με κοντινά ώστε να μπορούμε να διακρίνουμε την υφή τους. Με την κίνηση της κάμερας προσπαθήσαμε να δώσουμε μια πιο δυναμική και τρισδιάστατη οπτική στα έργα. Πολύ συχνά χρησιμοποιούσαμε και την ίδια την Αλκαλάη εικαστικά, ήταν σαν ένα έργο μέσα στα έργα της.

Ποιο είναι το βασικό μήνυμα που θέλετε να αφήσει το ντοκιμαντέρ σας; Τι ελπίζετε να κρατήσει το κοινό από αυτή την κινηματογραφική διαδρομή στη μνήμη και την τέχνη;

Θα ήθελα να μείνει η φράση που λέει μία γυναίκα επιζήσασα του Αουσβιτς η Ευτυχία Εζρά στην ταινία: «…Δεν υπάρχει κάτι ωραιότερο από την αγάπη. Η αγάπη δεν μετριέται με τίποτα… Δώστε αγάπη παιδιά …η ύλη φεύγει… η αγάπη είναι συναίσθημα και μένει αιώνια. Να το θυμόμαστε. Όλοι θέλουμε την αγάπη, αλλά παράλληλα να την δίνουμε κιόλας απλόχερα.

Η τέχνη της μνήμης | The Art of Remembering

Μια εικαστική διαδρομή μέσα από τη μνήμη, το τραύμα, την επούλωση και τη συμφιλίωση. Η εικαστικός Άρτεμις Αλκαλάη παρουσιάζει τα έργα της, αφηγείται την ιστορία της οικογένειάς της και εξετάζει τους τρόπους με τους οποίους συνειδητά ή υποσυνείδητα, επεξεργάστηκε ανείπωτες οικογενειακές ιστορίες, το συλλογικό τραύμα και τη μνήμη του Ολοκαυτώματος.

Συντελεστές

Σκηνοθεσία/Σενάριο
Αννέτα Παπαθανασίου

Παραγωγός
Μίκης Μοδιάνο, Ίλια Παπασπύρου
Διεύθυνση φωτογραφίας
Δημήτρης Κατσαΐτης
Μοντάζ
Χρόνης Θεοχάρης
Μουσική
Μαρία Χριστίνα Κριθαρά
Ήχος
Αλέξανδρος Σακελλαρίου

Διάρκεια 81′

Το ντοκιμαντέρ θα κάνει την πρεμιέρα του στις 13/3 στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ στη Θεσσαλονίκη και στις 5/4 στον Δαναό στην Αθήνα.

Παρακολουθείστε το ντοκιμαντέρ «Η Τέχνη της μνήμης» online και δια ζώσης στο 27ο Φεστιβάλ ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης (6-16/3/2025)