Περιπλανήσεις στη Μύκονο: Μπαίνοντας με ευλάβεια στο Αρχαιολογικό Μουσείο

Κάπου ανάμεσα στις ατέλειωτες βόλτες στο λιμάνι, ξάφνου μια μέρα ο δρόμος με έβγαλε στο Αρχαιολογικό Μουσείο Μυκόνου.

ΚΕΙΜΕΝΟ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΣΚΟΝΔΡΑΝΗ

Το νησί βεβαίως διαθέτει μουσείο και βρίσκεται σε μια υπέροχη τοποθεσία. Ατενίζει το λιμάνι της Χώρας και στεγάζεται σε ένα επιβλητικό κλασικό κτίριο.

Μπαίνοντας μέσα αντικρίζεις έναν ενιαίο χώρο που αφήνει ελεύθερα τα εκθέματα να αναπνεύσουν. Οι δυο ευγενικοί υπάλληλοι είναι πάντα έτοιμοι να βοηθήσουν σε οτιδήποτε χρειαστείς.

Η συλλογή του μουσείου περιλαμβάνει μεγάλο αριθμό αγγείων προϊστορικών μέχρι υστεροελληνιστικών χρόνων (μέσα 3ης χιλιετίας – 1ος αιώνας π.Χ.), επιτύμβια αγάλματα, στήλες και τεφροδόχες κάλπες από τη Ρήνεια και πολύ λίγα αγγεία από τη Μύκονο.

Όπως πληροφορήθηκα οι συλλογές περιέχουν: Επιτύμβια αγάλματα και στήλες του 2ου – 1ου αιώνα π.Χ., αγγεία των μέσων της τρίτης χιλιετίας π.Χ. – 1ου αιώνα π.Χ., ειδώλια του 2ου – 1ου αιώνα π.Χ., κοσμήματα και μικροαντικείμενα του 2ου – 1ου αιώνα π.Χ.

Προσωπικά ενθουσιάστηκα, γιατί η ιστορία του συμπλέγματος Μυκόνου- Ρήνειας και Δήλου μας πάει αρκετούς αιώνες πίσω και ανακάλυψα μέσα από τα εκθέματα τη σύνδεση μεταξύ των τριών νησιών καθώς και την πολιτισμική και πολιτιστική κατάσταση που επικρατούσε τότε.

Ένας εκπληκτικά μεγάλος αριθμός αγγείων που περιλαμβάνει το μουσείο είναι ζωγραφισμένα με παραστάσεις ζώων, καθημερινότητας, θεοτήτων κλπ. Η λεπτοδουλειά που έχει γίνει επάνω σε αυτά από τους αρχαίους Έλληνες είναι εντυπωσιακή για εκθέματα του 1ου και 2ου αιώνα π.Χ.!

Η ιστορία που συνδέεται με το μουσείο

Οι Αθηναίοι τον χειμώνα του 426/5 π.Χ σύμφωνα με κάποιον χρησμό όπως αναφέρει ο Θουκυδίδης (3.104) προέβησαν στον καθαρμό της Δήλου. Δηλαδή ξέθαψαν όλους τους νεκρούς των Δηλίων και μετάφεραν τα οστά και τα κτερίσματα τους στο γειτονικό νησί της Ρήνειας. Και τα τοποθέτησαν σε ένα λάκκο, τον Βόθρο της Καθάρσεως. Ο πρώτος Έλληνας Έφορος Αρχαιοτήτων Δήλου/Μυκόνου (1898-1900) Δημήτριος Σταυρόπουλος εντόπισε, ανέσκαψε και έδωσε το όνομα στην απέραντη αυτή νεκρόπολη (γύρω από τον λάκκο βρέθηκαν και οι ταφές των Δηλίων). Εκεί αποκαλύφθηκαν χιλιάδες ευρήματα, κυρίως αγγεία, επιτύμβιες στήλες καθώς και διάφορα μικροαντικείμενα προσφέροντας χρήσιμες πληροφορίες για το νησί της Δήλου.

Ο χρησμός όμως που πήραν οι Αθηναίοι, εκτός από την εκταφή όριζε την απαγόρευση γεννήσεων και θανάτων στη Δήλο σε μια εποχή που το να αυτοπροσδιορίζεσαι σύμφωνα με τον τόπο καταγωγής σου ήταν πολύ σημαντικό παράλληλα με το πατρώνυμο και το όνομα σου, όπως μαρτυρούν οι επιτύμβιες στήλες της εποχής. Συνεπώς οι κάτοικοι της Δήλου βρέθηκαν χωρίς πατρίδα και χωρίς τόπο να ζήσουν, να γεννηθούν και να πεθάνουν.

Οι Αθηναίοι με αυτόν τον τρόπο κατάφεραν να διασφαλίσουν τον απόλυτο έλεγχο στο μεγάλο Ιερό του Απόλλωνα και να διατηρήσουν παράλληλα και την ιερότητα του ίδιου του νησιού. Οι κάτοικοι της Δήλου συνέχισαν μέχρι και το τέλος του αρχαίου κόσμου να μεταφέρονται στη Ρήνεια για τις τελευταίες τους στιγμές.

Ο Πίθος της Μυκόνου

Το πιο διάσημο έκθεμα του μουσείου το οποίο κατέχει και την πιο επιβλητική θέση μέσα σε αυτό είναι ο Πίθος της Μυκόνου. Πρόκειται για ένα τεράστιο πιθάρι που χρονολογείται στις αρχές του 7ου αιώνα π.Χ. και αποδίδεται στα τηνιακά εργαστήρια ανάγλυφης κεραμικής. Ο πίθος είναι τεράστιος, ύψους 1,35μ. και βρέθηκε στη Χώρα της Μυκόνου. Το εντυπωσιακό όμως ήταν η χρήση του. Αποτέλεσε αγγείο ταφής (εγχυτρισμού) ενήλικα! Είναι ζωγραφισμένος από τη μια πλευρά με παραστάσεις από την Άλωση της Τροίας και είναι εμπνευσμένο από την επική ποίηση της περιόδου. Στον λαιμό διακρίνουμε καθαρά τον Δούρειο Ίππο και τους αρχαίους πολεμιστές και στο κυρίως σώμα του βλέπουμε φρικιαστικές σκηνές του πολέμου που βρίσκεται σε εξέλιξη. Όπως την αρπαγή ενός παιδιού από τα χέρια της μάνας του, τους Αχαιούς να επιτίθενται στις Τρωαδίτισσες και να σκοτώνουν τα παιδιά τους και γυναίκες να παρακαλούν για έλεος. Επίσης διακρίνονται και κάποιες μορφές των πρωταγωνιστών της εποχής.

Το διάσημο αυτό έκθεμα έχει χαρακτηριστεί ως η πρώτη Guernica της ιστορίας και στέλνει ένα ισχυρό και επίκαιρο μήνυμα κατά του πολέμου μέχρι και τις μέρες μας.

Άλλα διάσημα εκθέματα στο μουσείο είναι το ειδώλιο χορεύτριας, που έχει βρεθεί στη Ρήνεια καθώς και οι γαμικοί λέβητες από τον Βόθρο της Κάθαρσης.

Η χορεύτρια είναι πλήρως ντυμένη, φοράει μέχρι και σκούφο! και χορεύει τον χορό “όκλασμα” , ιδιαίτερα έντονης κίνησης, περσικής προέλευσης που χορεύονταν στο πλαίσιο των τελετών των Θεσμοφορίων.

Οι γαμικοί λέβητες είναι τρία τελετουργικά αγγεία που στηρίζονται σε ψηλό πόδι. Μάλιστα ο πιο διάσημος από αυτούς έχει συνδεθεί με έναν από τους σημαντικότερους αγγειογράφους του αττικού Κεραμεικού, τον ζωγράφο του Συρίσκου, όπου έχει αποδώσει με μοναδική μαεστρία και λεπτομέρεια μια σκηνή χορού. Να σημειωθεί πως τα αγγεία τέτοιου τύπου είναι κατά κύριο λόγο τελετουργικά. Συνήθιζαν με αυτά να κουβαλούν νερό στις γαμήλιες τελετές. Και έτσι είναι διακοσμημένα με σκηνές από τον κόσμο των γυναικών.

Η περιοδική έκθεση

Αυτή την περίοδο και μέχρι τις 31 Οκτωβρίου 2019 φιλοξενείτε στο μουσείο η ομαδική έκθεση The Palace at 4 a.m. και παρουσιάζεται σε συνεργασία με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, σε ανάθεση και διοργάνωση από τον Οργανισμό Πολιτισμού και Ανάπτυξης ΝΕΟΝ Δ. Δασκαλοπούλου. Η επιμέλεια είναι της Ελίνας Κουντούρη, διευθύντριας του ΝΕΟΝ και της Iwona Blazwick, OBE, διευθύντριας της Whitechapel Gallery του Λονδίνου.

Η έκθεση εμπνέεται από τη συλλογή του Μουσείου και δανείζεται τον τίτλο της από το έργο ενός από τους μεγαλύτερους καλλιτέχνες της εποχής μας, του Alberto Giacometti, The Palace at 4 a.m.

Ο Giacometti δημιούργησε το συγκεκριμένο έργο, μια μικρή γλυπτική σύνθεση από ξύλο, ως μια σουρεαλιστική συνάντηση, ένα μυστηριώδες θέατρο που περιλαμβάνει τη δραματική συνάντηση ανάμεσα σε μια γυναίκα, ένα πουλί και μια σπονδυλική στήλη. Πάνω από αυτούς τους πρωταγωνιστές δεσπόζει μία τοτεμική οντότητα. Η σκηνή είναι ένα ανάκτορο πριν το ξημέρωμα, μια ώρα ονείρων, φαντασμάτων και μυστικών αναθέσεων όπως αναφέρει το δελτίο Τύπου της διοργάνωσης.

Αυτή την αλλόκοτη σκηνή του αριστουργήματος του Giacometti αξιοποιεί η έκθεση για να επικαλεστεί τα πνεύματα, τις τελετές και τους μύθους που στοιχειώνουν τους αρχαιολογικούς χώρους, όπως η Δήλος.

Τα αγάλματά της, τα αρχιτεκτονικά της θραύσματα, τα αγγεία και οι επιτύμβιες στήλες της που έχουν συλλεχθεί εδώ, χαρακτηρίζουν μια κοσμοπολίτικη κοινότητα που εξαφανίστηκε πριν από δύο χιλιετίες.

Όπως ακριβώς η Δήλος ένωσε κάποτε ανθρώπους από όλο το εύρος του αρχαίου κόσμου, η έκθεση The Palace at 4 a.m. περιλαμβάνει έναν παγκόσμιο κατάλογο 13 καλλιτεχνών. Παρουσιάζονται συνολικά 32 έργα, εκ των οποίων τα δύο αποτελούν νέες αναθέσεις του ΝΕΟΝ ειδικά για την έκθεση.

Λίγα λόγια για τα μοντέρνα έργα

Η αφήγηση ρέει ανάμεσα στους χώρους, επιδιώκοντας να αναδείξει τα κοινά στοιχεία που εκτείνονται σε διαφορετικές χιλιετίες, πολιτισμούς και ηπείρους.

Σαν μια θεατρική αυλαία, η μνημειώδης διακοσμητική κουρτίνα του Duro Olowo (νέα ανάθεση από τον ΝΕΟΝ για την έκθεση) συνδυάζει πολυποίκιλτα υφάσματα από το βόρειο και το νότιο ημισφαίριο και λειτουργεί ως πρελούδιο της έκθεσης. Μια εγκατάσταση από τεχνουργήματα, που παραπέμπουν τόσο στον πλατωνικό όσο και στον σαρκικό έρωτα, δημιούργησε η Χάρις Επαμεινώνδα.

Η Simone Fattal παρουσιάζει τα κεραμικά της, που παραπέμπουν σε χαϊκού και φέρνουν στο νου ερείπια της κλασικής εποχής και μορφές τεράτων, ενώ η Ρένα Παπασπύρου μετασχηματίζει με μαγικό τρόπο σύγχρονα απορρίμματα σε αρχαιολογικά θραύσματα. O Ian Law επεμβαίνει στις προθήκες με τα καθαγιασμένα τεχνουργήματα, με αναθηματικές φιγούρες οι οποίες ενσωματώνουν την τέφρα των νεκρών.

Στην κεντρική αίθουσα, η Paloma Varga Weisz ρίπτει μια όμορφα σμιλεμένη στοχαστική θηλυκή φιγούρα από τον ουρανό• αιωρείται κρεμάμενη από μια κουρτίνα που ανακαλεί το μπαρόκ.

Κάτω από αυτήν βρίσκονται δυο δυναμικά, εκφραστικά κεραμικά που φέρνουν στο νου τη σύνδεση τοπίου και ενδιαιτήματος, έργα της διάσημης ζωγράφου Lynda Benglis.

Το έργο του Giacometti ζωντανεύει στην ταινία της Daria Martin In the Palace, όπου η δημιουργός αναδομεί το μικροσκοπικό γλυπτό ως ένα σκηνικό σε φυσικό μέγεθος για μια ομάδα performer που επιτελούν στάσεις και χειρονομίες της avant garde. Ένας σπειροειδής χάρτης από θραύσματα της Στεφανίας Στρούζα (νέα ανάθεση από τον ΝΕΟΝ για την έκθεση) παραπέμπει στις περιπλανήσεις της Λητούς -της ερωμένης του Δία- στα νησιά του Αιγαίου, συνθέτοντας ένα βωμό αφιερωμένο στις θηλυκές θεότητες.

Σε μια άλλη πτέρυγα του μουσείου, τα επιβλητικά πορσελάνινα αγγεία του Barthélémy Toguo επενδύονται με λεπτές στρώσεις για να παρουσιάσουν τη θανατηφόρο εικονογραφία του ιού στην αφρικανική κοινωνία. Απέναντί τους κρέμονται αυτοπροσωπογραφίες της Zohra Opoku τυπωμένες σε υφάσματα από την Γκάνα, με τη εικόνα της να μεταμορφώνεται από στοιχεία της χλωρίδας που την περιβάλλει. Εκεί όπου το μουσείο γίνεται ο τόπος απόσυρσης για τα αγγεία της αρχαιότητας, ο Petrit Halilaj δίνει ξανά ζωή σε θραύσματα κεραμικών και τα μεταμορφώνει σε πουλιά για τα οποία έχει κατασκευάσει δυο φωλιές.

Σε ένα άλλο σημείο έχει εγκαταστήσει τον πιο θανάσιμο εχθρό των συντηρητών μουσείων – έναν τεράστιο σκώρο που κρέμεται από το ταβάνι του μουσείου, μια μεταφορά για αυτούς που αποκαλύπτουν τον εαυτό τους μόνο υπό την προστασία της νύχτας.

Στον κήπο του μουσείου, η Μαρία Λοϊζίδου έχει κρεμάσει ένα τεράστιο τομάρι υφασμένο στο χέρι από ένα πλέγμα από ανοξείδωτο ατσάλι, κατάλοιπο ενός όντος που είτε έχει κυνηγηθεί και γδαρθεί, ή έχει αποβάλλει το δέρμα του για να μπορέσει να ξαναζήσει.

Τα έργα συνυπάρχουν με τη μόνιμη αρχαιολογική συλλογή του Μουσείου και κάποια πρόσθετα τεχνουργήματα που έχουν επιλεγεί προσεκτικά από τους αρχαιολόγους της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων.

Μεταξύ αυτών και τρία αγγεία από τον Βόθρο της Καθάρσεως που μετά την ολοκλήρωση της συντήρησής τους επανατοποθετούνται στην έκθεση, αποκτώντας νέο περιεχόμενο με τη νέα μουσειογραφική προσέγγιση.

Είναι υπέροχο το πόσο όμορφα δένουν η μοντέρνα τέχνη του ΝΕΟΝ με την κλασική του Μουσείου.

Όπως για παράδειγμα, μοντέρνοι καμβάδες στέκουν δίπλα σε ταφικά αγγεία του 1ου αιώνα από τις ανασκαφές της Δήλου και το ταίριασμα τους είναι κάτι παραπάνω από ιδανικό.

Το μουσείο διαθέτει επίσης και έναν “μυστικό” κήπο που ο επισκέπτης μπορεί να απολαύσει εκθέματα σπαρμένα στο χώρο. Επιτύμβιες στήλες και αγάλματα που χρονολογούνται από τον 1 και 2ο αιώνα π.Χ.

Για να είμαι ειλικρινής περίμενα το μουσείο να είναι μικρότερης έκτασης και με λιγότερα εκθέματα. Θα αναφέρω για ακόμη μια φορά πως με ενθουσίασε και το πάντρεμα μοντέρνας με αρχαίας τέχνης αλλά και τα ίδια τα εκθέματα της μόνιμης συλλογής του μουσείου. Για όσους θα βρεθείτε στο κοσμοπολίτικο νησί μας επισκεφτείτε το. Κάπως έτσι θα έρθετε σε πλήρη συνάρτηση με τον αρχαίο κόσμο της Μυκόνου και των μικρών νησιών που την περιβάλουν: Ρήνεια και Δήλος.