Ένα ντοκιμαντέρ για τον σπουδαίο φωτογράφο της Θεσσαλίας Τάκη Τλούπα, έρχεται στο 25ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, από την σκηνοθέτρια Καλλιόπη Λεγάκη, με ανέκδοτο κινηματογραφικό υλικό από το 1950 έως και το 1980, που ανακαλύφθηκε τυχαία, ξεχασμένο, σε μία κούτα στο υπόγειο.
Με αφορμή την προβολή του ντοκιμαντέρ «Το φωτογραφείο του μπαμπά μου» η σκηνοθέτης Καλλιόπη Λεγάκη μίλησε στο notesfromlife για το θέμα της ταινίας της, που δεν είναι άλλο από τον φωτογράφο Τάκη Γλούπα. Επιπλέον η δημιουργός αποκάλυψε τον τρόπο που προσέγγισε την προσωπικότητα και τη δουλειά του σπουδαίου αυτού ανθρώπου αλλά και μεταξύ άλλων πως κατάφερε μέσα σε 74 λεπτά που διαρκεί το ντοκιμαντέρ να χωρέσει όλο αυτό το πλούσιο υλικό που ανοίχτηκε μπροστά της.
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΣΚΟΝΔΡΑΝΗ
Με την ταινία ήρθατε κοντά νοερά στον Τάκη Τλούπα, γνωρίσατε τη ζωή του, μιλήσατε με την κόρη του και ίσως και με συγγενικά πρόσωπα και φίλους του. Τι ήταν αυτό που σας γοήτευσε περισσότερο στην προσωπικότητα του;
Το ταξίδι της έρευνας για τον Τάκη Τλούπα πήρε ένα μεγάλο χρονικό διάστημα, κάποια χρόνια θα έλεγα, έτσι ώστε να γίνει ταινία. Πρώτα γνώρισα τον αδελφό του, τον Φιλόλαο, που ήταν ένας μεγάλος γλύπτης που ζούσε στο Παρίσι. Θέλησα να τον γνωρίσω από κοντά και να κάνω ένα ντοκιμαντέρ γι’ αυτόν. Και έτσι μέσα από τον Φιλόλαο, γνώρισα τον Τάκη και τη δουλειά του. Ήξερα φυσικά ότι υπάρχουν οι φωτογραφίες του, που πολλές φορές ας πούμε, τις βλέπουμε κάπως βιαστικά και γρήγορα και έρχεται κάποια στιγμή που προσηλωνόμαστε περισσότερο και βλέπουμε πράγματα που ίσως τα βλέπουμε για πρώτη φορά. Είναι λοιπόν ένα ταξίδι που έχει διαρκέσει κάποια χρόνια καθώς πρώτα έκανα ένα ντοκιμαντέρ για τον Φιλόλαο και μετά πέρασα στον Τάκη.
Το γοητευτικό στην προσωπικότητα του Τάκη είναι το γεγονός ότι έχουμε να κάνουμε με έναν άνθρωπο αυτοδίδακτο. Ο Τάκης δεν έχει τελειώσει κάποια σχολή, είναι ένα παιδί του κάμπου, που αγαπά τον τόπο του και τους ανθρώπους και αυτό που θέλει σε όλη του τη ζωή να κάνει, μέσα από τη δουλειά του, είναι να διασώσει πρόσωπα και πράγματα που βλέπει ότι λόγω της αλλαγής των συνθηκών και των εποχών αλλάζουν και αυτά, σε όλο το φάσμα της κοινωνικής ζωής.
Έτσι λοιπόν είναι γοητευτικό, πέρα από το αυτοδίδακτο, ότι οι δουλειές του έχουν αυτή την ανάγκη της διάσωσης κάποιου παλιού κόσμου, που όμως αν κοιτάξουμε προσεκτικότερα θα αντλήσουμε από αυτόν τον κόσμο παρά πολλά πράγματα.
Επίσης, παρά το γεγονός ότι δουλεύει για πολλές δεκαετίες, δεν θα έλεγα ότι είναι τόσο γνωστός όσο είναι ας πούμε ο Μελετζής, ο Μπαλάφας, που ανήκουν στην ίδια γενιά με αυτόν. Και πιστεύω πως αυτό έχει να κάνει με τον χαρακτήρα του. Ήταν ένας άνθρωπος κλειστός, που προφανώς αυτό δεν σημαίνει ότι δεν είχε παρέες, απλώς δεν έλεγε πολλά λόγια και ήταν πολύ αφοσιωμένος στη δουλειά του. Αυτό είναι ένα στοιχείο γοητευτικό. Καθώς κατορθώνει να φτιάξει έναν όγκο δουλειάς με 100 περίπου χιλιάδες αρνητικά που το μεγαλύτερο μέρος τους δεν είναι ούτε επεξεργασμένο ούτε δημοσιευμένο.
Θα δούμε κάποιο από αυτό το υλικό στο ντοκιμαντέρ;
Φυσικά. Καταρχήν θα δούμε φωτογραφίες που παρουσιάζονται για πρώτη φορά στο κοινό και αυτό το χρωστάω στην κόρη του την Βάνια, που έχει αναλάβει την επιμέλεια του αρχείου του πατέρα της. Η Βάνια μας έδωσε τη δυνατότητα να έχουμε στα χέρια μας φωτογραφίες που θα μπορούσαμε να τις χρησιμοποιήσουμε μέσα την ταινία για πρώτη φορά. Επίσης υπάρχει και ένας μεγάλος θησαυρός που αφορά το κινηματογραφικό υλικό του Τάκη, που δεν έχει ως τώρα παρουσιαστεί και δημοσιευτεί, γιατί τελείως συμπτωματικά το ανακαλύψαμε στο υπόγειο του σπιτιού τους είναι υλικό που τράβηξε με μια κάμερα super8 τις δεκαετίες 1950, 1960 , 1970 και αρχές του 1980. Αυτό το υλικό είναι μέσα στην ταινία και θα το δει ο κόσμος για πρώτη φορά. Είναι ένας θησαυρός . Γιατί πέρα από οικογενειακές και προσωπικές στιγμές, μέσα στο υλικό αυτό καταγράφονται και χώρες του εξωτερικού και περιοχές της Ελλάδας, αναμνήσεις από τα διάφορα ταξίδια που έκανε ο Τάκης, γιατί ήταν μια ψυχή ταξιδιάρα, κυριολεκτικά. Ήθελε να πηγαίνει από περιοχή σε περιοχή και πέρα από τη δουλειά του ήθελε να ζήσει κιόλας. Όποτε τα ταξίδια του ήταν πολύ γοητευτικά.
Καταγράφετε μια ολόκληρη εποχή έτσι, μέσα από τη δουλειά του;
Περνάνε πολλές δεκαετίες μέσα από τη δουλειά του. Είναι συγκλονιστικό ότι δημιουργεί αυτό που λέμε ανθρωποκεντρικό ντοκουμέντο στη φωτογραφία του. Πιστεύω ότι είναι άξιο μελέτης όλο αυτό το έργο από λαογράφους, κοινωνιολόγους, ανθρωπολόγους. Ακόμη και τα ρούχα που φορούν οι άνθρωποι, μπορούν να δώσουν μια μελέτη πάνω στο ενδυματολογικό όλων αυτών των περασμένων δεκαετιών.
Είναι συγκλονιστικό…
Ναι είναι, γιατί βλέπουμε πράγματα που δεν τα ξέρουμε, κυρίως όσοι ζούμε μέσα στις πόλεις. Αλλά και όσοι ζούμε τώρα σε αυτή την εποχή, καθώς μας ανοίγεται ένας κόσμος που έχει πολλά να παρουσιάσει. Ο Τάκης έχει καταφέρει και έχει απομονώσει με τον φακό του, πέρα από τους ανθρώπους του κάμπου, τους ψαράδες και τους Βλάχους. Ο ίδιος έχει ζήσει στη λίμνη Κάρλα μαζί με τους ψαράδες, έχει πάει μαζί και με τους Βλάχους, από τα βουνά στον κάμπο και ξανά πάλι προς τα πίσω, στις διάφορες εποχές του χρόνου και όλα αυτά τα έχει φωτογραφήσει και μας τα έχει αφήσει σαν μια μεγάλη κληρονομιά για όλους αυτούς τους πολιτισμούς.
Ο τίτλος του ντοκιμαντέρ πως προέκυψε; Πριν διαβάσω την περίληψη μπερδεύτηκα λίγο για να είμαι ειλικρινής. Είναι ο πατέρας της σκηνοθέτη, τι συμβαίνει;
Όχι! “Το Φωτογραφείο του μπαμπά μου”, ο τίτλος, έχει να κάνει με την κόρη του Τάκη Τλούπα, την Βάνια. Είναι ένα παιδί που μεγαλώνει κοντά στον πατέρα της και τον παρακολουθεί συστηματικά στη δουλειά του, από τα πρώτα της βήματα. Έχουμε ένα φοβερό ντοκουμέντο μάλιστα, μια φωτογραφία που είναι πιτσιρίκα και ο πατέρας της έχει αγοράσει την πρώτη της φωτογραφική μηχανή. Βλέπουμε πως αυτό που κρατάει στα χέρια της, είναι μια αληθινή μηχανή και όχι ένα παιχνίδι, όπως την βλέπουμε στην ταινία. Και φυσικά από μικρή ακόμη μαθαίνει να τη χειρίζεται. Επίσης είναι μαζί του στον σκοτεινό θάλαμο. Τον παρακολουθεί σε όλη αυτή τη διαδικασία της εκτύπωσης, εμφάνισης φωτογραφιών που τώρα δεν γίνεται πια γιατί υπάρχει η ψηφιακή και έπειτα παίρνει τη δουλειά του πατέρα της στον ίδιο χώρο.
Η Βάνια αυτή τη στιγμή βρίσκεται μέσα σε ένα μαγαζί όπου για πρώτη φορά λειτούργησε ως φωτογραφείο το 1945, όταν το άνοιξε ο πατέρας της και συνεχίζει στον ίδιο χώρο μέχρι σήμερα, δουλεύοντας η ίδια ως φωτογράφος. Άρα το φωτογραφείο του μπαμπά μου αφορά τη Βάνια και όλη αυτή η ταινία είναι μια συνομιλία ανάμεσα στον πατέρα και στην κόρη. Βέβαια ο Τάκης δεν ζει πια, για να έχουμε τη φωνή του, και εδώ θα ήθελα να κάνω μια μικρή παρέμβαση και να ευχαριστήσω θερμότατα τον ηθοποιό και βουλευτή Πάνο Σκουρολιάκο που δάνεισε τη φωνή του για να μπορούμε να έχουμε αυτή την αφήγηση του Τάκη μέσα στην ταινία. Να σημειωθεί πως πολλές φορές η Βάνια δεν έλεγε ο πατέρας μου, όπως ήταν ο αρχικός τίτλος της ταινίας “Το φωτογραφείο του πατέρα μου” αλλά έλεγε ο μπαμπάς μου. Και έτσι μετονομάσαμε το ντοκιμαντέρ σε “Φωτογραφείο του μπαμπά μου”.
Ε ναι πιο ωραίο.
Σε 74 λεπτά πως καταφέρατε και βάλατε όλο αυτό το υλικό; Τι κόψατε, τι αφήσατε μέσα στην ταινία;
Αυτό είναι πάντα το μεγάλο στοίχημα όταν κάνουμε μια ταινία. Ποια είναι αυτά που θα κρατήσεις ποια είναι αυτά που θα αφήσεις. Και πρέπει να αφήσεις πολλά, χωρίς να αδικήσεις το σύνολο της δουλειάς κάποιου προσώπου και νομίζω πως από αυτή την άποψη, δουλεύοντας πολύ προσεκτικά και πολλές ώρες στο μοντάζ νομίζω τα καταφέραμε. Γιατί μην ξεχνάμε πως η ταινία δεν είναι μόνο δουλειά του σκηνοθέτη, είναι μια συλλογική δουλειά ο κινηματογράφος και η συνεργασία με τους άλλους. Ο καθένας στο δικό του τομέα δίνει παρά πολλά πράγματα. Οπότε εκεί αναγκάζεσαι ίσως σε εισαγωγικά να θυσιάσεις κάποια πράγματα, αλλά δεν γίνεται διαφορετικά. Φτάνει να μην προδώσεις την συνολική εικόνα του δημιουργού. Νομίζω αυτό είναι το σημαντικότερο.
Σε ποια φάση ξέρετε ότι βρίσκεστε στον σωστό δρόμο, ότι ετοιμάζεται ένα καλό ντοκιμαντέρ;
Αυτό δεν μπορείς να το ξέρεις ποτέ. Δεν υπάρχει σωστός ή λάθος δρόμος για μια ταινία. Το βασικό κριτήριο θα λέγαμε είναι αν η ταινία που κάνεις μπορεί να αγγίξει τον κόσμο, όταν θα φτάσει στην αίθουσα. Τι είναι αυτό δηλαδή που σήμερα μπορεί να προβληματίσει και κυρίως να συγκινήσει τον θεατή. Και δεν μιλάω με όρους μελοδράματος, αλλά μιλάω με όρους ταύτισης του θεατή με αυτό που βλέπει και που τον κάνει να νιώθει συναισθήματα. Αν αυτό το καταφέρεις νομίζω ότι η ταινία σου είναι σε έναν σωστό δρόμο.
Πάντα υπάρχει η αγωνία της πρεμιέρας που τότε βλέπεις το κοινό σου. Και τις αντιδράσεις του και γενικότερα τις εντυπώσεις του. Βέβαια για μένα νομίζω πως υπάρχει ένα βαθύτερο κριτήριο που λέει (για τον δημιουργό) ότι αν νιώθω ότι τα έχω καταφέρει, αν νιώθω ότι την χρονική στιγμή που κάνω μια ταινία έκανα τα πάντα για να είναι η ταινία όπως την θέλω και εκπληρώνει κάποιος όρους, όπως αυτούς που ανάφερα παραπάνω ως όρους, δηλαδή τον προβληματισμό και τη συγκίνηση, αν το νιώσω μέσα μου, αυτό σημαίνει ότι το έχω καταφέρει. Αυτό είναι ένα προϊόν αρκετής δουλειάς, και δεν το ξέρεις και από το πρώτο στάδιο. Αρχίζεις και το νιώθεις μέσα σου στο τελευταίο στάδιο.
Ας μην ξεχνάμε ότι όσο έχει να κάνει με το ντοκιμαντέρ έχε πάντα μέσα του στοιχεία θλίψης, που δεν μπορείς να τα περιμένεις ή να τα προσχεδιάσεις. Που μπορεί να σου έρθουν κοντά σου στο γύρισμα μέσω του μοντάζ. Η ταινία έπειτα να πάρει άλλο δρόμο, οπότε έτσι βλέπουμε πως είναι και αποτέλεσμα ανταλλαγής συζητήσεων με τους συνεργάτες σου. Είναι πάρα πολλά πράγματα μια ταινία και κυρίως το ντοκιμαντέρ και αυτό νομίζω ότι είναι πάρα πολύ προκλητικό για ένα δημιουργό. Το υλικό μέχρι το τέλος παραμένει αδάμαστο. Και μέχρι το τέλος εσύ ξέρεις αν τα έχεις καταφέρει ή όχι, μέσα από τον δικό σου δρόμο ή βλέποντας τους θεατές σου.
Πιστεύετε ότι οι ευθύνες ενός ντοκιμαντερίστα είναι μεγαλύτερες από αυτές ενός σκηνοθέτη ταινιών μυθοπλασίας;
Δεν ξέρω τι μπορεί να σημαίνει ευθύνη του δημιουργού. Ο κάθε δημιουργός νομίζω πως έχει μέσα του αυτό το στοιχείο, ότι το κάθε έργο που κάνει, θέλει να συνομιλήσει με το κοινό.
Κάθε φορά θέλεις ως δημιουργός να μιλήσεις για κάποια πράγματα. Και μέσα από εικόνες που κάνουν ένα ντοκιμαντέρ ή μια ταινία μυθοπλασίας θέλεις να εκφράσεις πράγματα που θα “ξυπνήσουν” το κοινό σου και θα το κάνουν να προβληματιστεί και να συγκινηθεί. Βλέπετε χρησιμοποιώ πολλές φορές τον όρο συγκίνηση, ο οποίος είναι πάρα πολύ παρεξηγημένος αλλά για μένα είναι πολύ σημαντικός γιατί εκφράζει όλα αυτά τα συναισθήματα που αντλούνται από τους θεατές όταν έρχονται αντιμέτωποι με το κάθε έργο. Και σίγουρα είναι αυτό που δημιουργεί τη γέφυρα του θεατή με το έργο. Τα άλλα είναι σκέψη. Η καρδιά δουλεύει με τους δικούς της κανόνες. Κατά τ’ άλλα δεν νομίζω ότι οι ντοκιμαντεριστές είμαστε ιεραπόστολοι ούτε προπαγανδιστές. Δεν θα ήθελα έναν τέτοιο ρόλο για τον εαυτό μου, θα ήθελα να βρίσκω το κοινό μου όπως το βρίσκει και ένας συνάδελφος που κάνει ταινίες μυθοπλασίας. Ο καθένας με τα δικά του υλικά μιλάει στους θεατές.
Γιατί γυρίζετε ντοκιμαντέρ; Ποιος είναι ο ιερός σκοπός σας σε σχέση με τη δουλειά σας;
Όπως είπα και πριν δεν είμαστε ούτε προπαγανδιστές, ούτε ιεραπόστολοι. Γυρίζουμε ντοκιμαντέρ γιατί διαλέγουμε να κάνουμε ντοκιμαντέρ και δεν διαλέγουμε τη μυθοπλασία. Εγώ θα έλεγα ότι δεν θεωρώ τα δυο είδη ότι είναι χωρισμένα και διαφορετικά και ότι μεταξύ τους έχουν σύνορα που δεν μπορεί κάποιος να τα περάσει, για μένα μεταγγίζονται και διοχετεύονται το ένα μέσα στο άλλο πάρα πολλές φορές. Πάντα έχεις να κάνεις με δραματουργία. Αυτό είναι νομίζω που πρέπει να σκεφτόμαστε. Ο δρόμος του ντοκιμαντέρ είναι περισσότερο το αναπάντεχο και το αυθόρμητο, αυτό που νομίζεις ότι έχεις τα χαρτιά σου αλλά ποτέ δεν έχεις τα χαρτιά σου και πάντα σου ξεφεύγει. Και αυτό που για άλλο λόγο πηγαίνεις, για μια συνάντηση με τη θεματική σου και τελικά δεν σε βρίσκει η συγκεκριμένη και σε βρίσκει κάποια άλλη. Οπότε για εμένα αυτό το παιχνίδι είναι πολύ σημαντικό. Πολύ δελεαστικό. Δεν υπάρχουν πλέον στεγανά μέσα στην τέχνη.
Έχετε κάνει 4 φιλμ για σημαντικές προσωπικότητες του τόπου μας. Τον Καμπανέλλη, τον Πετρόπουλο, τον Παπαλουκά, τον Φίλό, και τώρα τον Τάκη Τλούπα. Τι σας ώθησε να αναδείξετε όλες αυτές τις σπουδαίες μορφές;
Με γοητεύουν τα πορτρέτα, με γοητεύουν κάποια πρόσωπα που έχουν χαράξει μια πορεία, κάποιες φορές είναι γνωστή αυτή η πορεία αλλά πάντα υπάρχουν πράγματα που δεν έχουν εξερευνηθεί όπως θα έπρεπε. Γι΄ αυτό το λόγο προσπαθώ να τα πλησιάσω και να μπορέσω να μιλήσω γι’ αυτά. Με γοητεύει το πορτρέτο, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν με γοητεύουν και άλλες θεματικές που έχουν να μου δώσουν πράγματα.
Ναι βέβαια, έχετε κάνει αρκετά ντοκιμαντέρ.
Μεταξύ άλλων είστε μια σκηνοθέτης με χρόνια στον χώρο. Τι έχετε μάθει για το σινεμά και τη ζωή από την εμπειρία σας μέχρι στιγμής;
Έχω μάθει ότι αν είναι κάτι που είναι η μεγάλη μας παρηγοριά για να μπορέσουμε να υπάρχουμε επάνω σε αυτή τη γη, αυτό είναι η τέχνη. Αυτή είναι που θα μας κάνει να ανασάνουμε καθημερινά και που θα μας κάνει να υπάρχουμε.
Και ακόμη, αυτό που έχω μάθει και που μου δίδαξαν όλα αυτά τα πρόσωπα που έκανα ταινίες, κάτι που είναι πολύ σημαντικό, είναι ότι έχει πάρα πολύ μεγάλη σημασία η δουλειά. Αυτή είναι που σε κάνει να έχεις το μυαλό σου πάντα ξάγρυπνο, για να μπορείς να πιάνεις αυτά τα κρυφά νοήματα που κρύβει ο κόσμος μας μέσα του και που αν μπορέσεις σιγά σιγά να τα ανακαλύψεις, που δεν θα τα ανακαλύψεις όλα όσο ζεις, αλλά κάποια από αυτά, τότε αξίζει. Αυτό μόνο.
Το ντοκιμαντέρ «Το φωτογραφείο του μπαμπά μου» θα κάνει πρεμιέρα στο 25ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης στην αίθουσα Τζον Κασσαβέτης στο λιμάνι, στις 6 Μαρτίου 2023 στις 18:30.
Περισσότερες πληροφορίες για την ταινία εδώ.
Notes From Life 